مؤسسه یا شرکت؟ انتخابی که سرنوشت مالیاتی شما را تغییر می‌دهد!

تعریف شرکت و مؤسسه از منظر قانونی

1. شرکت‌ها در قانون تجارت به عنوان نهادهایی معرفی شده‌اند که با هدف انجام فعالیت‌های تجاری و اقتصادی و کسب سود تشکیل می‌شوند. آنها می‌توانند به شکل‌های مختلفی مثل شرکت سهامی خاص، سهامی عام، با مسئولیت محدود، تضامنی یا نسبی ایجاد شوند. ماهیت اصلی شرکت، سودآوری و تقسیم آن بین شرکا یا سهامداران است.
2. مؤسسه‌ها در مقابل، معمولاً با اهداف غیرتجاری یا غیرانتفاعی تأسیس می‌شوند. البته برخی مؤسسات می‌توانند فعالیت اقتصادی نیز داشته باشند، اما ذات و فلسفه وجودی بسیاری از آنها فرهنگی، آموزشی، اجتماعی یا خیریه‌ای است. همین تفاوت در هدف‌گذاری اولیه، تأثیر مستقیمی بر قوانین مالیاتی حاکم بر آنها دارد.

الزامات مالیاتی برای شرکت‌ها

همه شرکت‌ها از همان ابتدای ثبت، ملزم به تشکیل پرونده مالیاتی، دریافت کد اقتصادی و نگهداری دفاتر قانونی هستند. حتی اگر شرکتی هیچ فعالیتی نداشته باشد، موظف است اظهارنامه مالیاتی سالانه خود را به سازمان امور مالیاتی تسلیم کند.

بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، نرخ مالیات بر درآمد شرکت‌ها ۲۵ درصد سود خالص است. این بدان معناست که پس از کسر هزینه‌های قابل قبول و استهلاکات، سود باقی‌مانده مشمول این نرخ می‌شود. شرکت‌ها علاوه بر مالیات بر درآمد، ممکن است مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیز شوند.

الزامات مالیاتی برای مؤسسات

مؤسسات هم باید پرونده مالیاتی داشته باشند، اما تفاوت اساسی آن‌ها با شرکت‌ها در نوع فعالیت و بهره‌مندی از معافیت‌های قانونی است.

• مؤسسات انتفاعی که در عمل مانند شرکت‌ها فعالیت اقتصادی دارند، همانند شرکت‌ها مشمول مالیات بر درآمد می‌شوند.
• مؤسسات غیرانتفاعی مثل مدارس غیرانتفاعی، مراکز آموزشی، پژوهشی یا خیریه‌ها، در صورتی که فعالیتشان صرفاً در چارچوب غیرانتفاعی باقی بماند، می‌توانند از معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شوند.

به همین دلیل، بسیاری از فعالان اجتماعی یا فرهنگی ترجیح می‌دهند فعالیت خود را در قالب مؤسسه ثبت کنند تا از این حمایت قانونی برخوردار شوند.

تفاوت اساسی در معافیت‌های مالیاتی

یکی از مهم‌ترین نقاط اختلاف میان شرکت و مؤسسه، موضوع معافیت مالیاتی است:

• شرکت‌ها تنها در شرایط محدود و خاص، مثل فعالیت در مناطق محروم یا در بخش‌هایی از صنعت که مشمول حمایت‌های دولتی هستند، می‌توانند بخشی از مالیات خود را کاهش دهند.
• مؤسسات غیرانتفاعی، اگر فعالیت آن‌ها توسط مراجع قانونی تأیید شود، می‌توانند از معافیت کامل یا جزئی برخوردار گردند. برای نمونه، یک مؤسسه خیریه که صرفاً به فعالیت‌های عام‌المنفعه مشغول است، از پرداخت مالیات معاف خواهد بود.

این موضوع باعث می‌شود انتخاب قالب مؤسسه برای فعالیت‌های غیرتجاری مزیت قابل توجهی داشته باشد.

گزارش‌دهی و شفافیت مالی

شرکت‌ها موظف هستند تمام تراکنش‌های مالی خود را در دفاتر روزنامه و کل ثبت کنند و در پایان هر سال به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. در غیر این صورت مشمول جریمه‌های سنگین می‌شوند.

مؤسسات نیز باید دفاتر مالی خود را نگهداری کنند، اما در عمل، سخت‌گیری‌های مالیاتی نسبت به مؤسسات غیرانتفاعی کمتر است. البته این به معنای حذف نظارت نیست؛ مؤسسات خیریه و آموزشی نیز باید اسناد و مدارک مالی خود را شفاف ارائه دهند تا از سوءاستفاده جلوگیری شود.

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) در شرکت‌ها و مؤسسات

مالیات بر ارزش افزوده یکی از موضوعات مهم در فعالیت اقتصادی است:

1. شرکت‌ها به محض ارائه کالا یا خدمات مشمول VAT، موظف‌اند در این نظام ثبت‌نام کرده و مالیات بر ارزش افزوده را به‌طور دوره‌ای پرداخت کنند.
2. مؤسسات غیرانتفاعی مانند مدارس یا مراکز خیریه، معمولاً از این مالیات معاف هستند، مگر آنکه خدمات اقتصادی ارائه دهند. این معافیت یک مزیت بزرگ برای فعالیت‌های غیرانتفاعی محسوب می‌شود.

تأثیر انتخاب قالب حقوقی بر هزینه‌های مالیاتی

انتخاب قالب فعالیت (شرکت یا مؤسسه) می‌تواند بار مالیاتی بسیار متفاوتی ایجاد کند. برای مثال:

• فردی که قصد دارد آموزشگاه زبان بدون هدف سودآوری ایجاد کند، اگر آن را به عنوان مؤسسه غیرانتفاعی ثبت کند، می‌تواند از معافیت مالیاتی بهره‌مند شود.
• اما اگر همان آموزشگاه را به شکل شرکت تجاری ثبت نماید، مشمول ۲۵ درصد مالیات بر درآمد خواهد شد.

این تصمیم‌گیری به ظاهر ساده، می‌تواند تفاوت چشمگیری در هزینه‌های مالیاتی سالانه ایجاد کند.

دیدگاه سازمان امور مالیاتی

سازمان امور مالیاتی همواره تأکید دارد که تمایز میان فعالیت انتفاعی و غیرانتفاعی باید به‌روشنی مشخص باشد. برخی مؤسسات در ظاهر غیرانتفاعی هستند اما فعالیت‌های اقتصادی نیز دارند. در چنین شرایطی، سازمان امور مالیاتی بخشی از فعالیت مؤسسه را که جنبه اقتصادی دارد مشمول مالیات قرار می‌دهد. بنابراین صرف ثبت مؤسسه، به معنای معافیت کامل از مالیات نخواهد بود.

نتیجه‌گیری

در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت:

• شرکت‌ها ذاتاً سودمحور هستند و تقریباً همیشه مشمول مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند.
• مؤسسات غیرانتفاعی، اگر صرفاً در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی یا خیریه فعالیت کنند، می‌توانند از معافیت مالیاتی گسترده‌ای بهره‌مند شوند.
• انتخاب قالب حقوقی صحیح، باید با توجه به ماهیت فعالیت و اهداف بلندمدت صورت گیرد تا هم از حمایت‌های قانونی استفاده شود و هم بار مالیاتی غیرضروری ایجاد نشود.