موسسه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
در یک نگاه کلی، موسسه نهادی است که با اهدافی غیرتجاری تاسیس میشود. برخلاف شرکتها که کسب سود و انجام فعالیت‌های تجاری را در کانون توجه خود دارند، موسسات به منظور پیشبرد امور علمی، ادبی، آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، خدماتی و نظایر آن شکل می‌گیرند.
مطابق ماده 584 قانون تجارت و ماده 1 آیین‌نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیرتجاری مصوب 1337، این نهادها پس از ثبت رسمی در اداره ثبت شرکتها، دارای شخصیت حقوقی مستقل می‌شوند. موسسات نیز همانند شرکتها دارای ارکان مدیریتی، نظیر مجمع عمومی (عادی و فوق‌العاده)، و سند تاسیسی تحت عنوان اظهارنامه هستند. این تشکیلات می‌توانند از عناوینی چون «انجمن»، «کانون»، «بنیاد»، «مرکز» یا «بنگاه» برای معرفی خود استفاده کنند.
انواع موسسات بر اساس سه معیار اصلی
موسسات را می‌توان از سه منظر زیر دسته‌بندی نمود:
1. بر اساس مالکیت
- موسسه خصوصی: متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی است.
- موسسه عمومی: تحت مالکیت، نظارت یا حمایت نهادهای دولتی یا عمومی فعالیت می‌کند.
- موسسه تعاونی: با مشارکت گروهی از افراد بر مبنای اصول تعاون و اهداف مشترک تاسیس میشود.
2. بر اساس هدف فعالیت
- موسسه انتفاعی: هدف اصلی آن کسب سود و تقسیم منافع میان اعضا یا شرکا است. برای مثال، برخی موسسات فنی و مشاوره‌ای در این دسته قرار می‌گیرند.
- موسسه غیرانتفاعی: به منظور ارائه خدمات عمومی، علمی، فرهنگی یا اجتماعی تاسیس میشود، بدون آن‌که هدفی برای تقسیم سود میان موسسین داشته باشد. ثبت این موسسات معمولاً نیازمند اخذ مجوز از مراجع ذی‌ربط است. این گروه خود به دو دسته تقسیم میشود:
- خصوصی (مانند انجمن‌های علمی یا خیریه‌ها)
- عمومی (مانند اتحادیه‌ها یا احزاب)
3. بر اساس نوع فعالیت
- خدماتی: در زمینه ارائه خدمات به اشخاص یا سازمان‌ها فعالیت دارند (مانند موسسات آموزشی، فرهنگی، درمانی).
- بازرگانی: به خرید و فروش کالا یا ارائه خدمات تجاری غیرتولیدی می‌پردازند.
- تولیدی: در حوزه تولید یا فرآوری کالاها فعالیت می‌کنند.
تعریف شرکت
در دنیای تجارت، بسیاری از فعالیت‌ها به‌صورت انفرادی قابل انجام نیستند. در چنین شرایطی، افرادی با هدفی مشترک گرد هم می‌آیند و یک «شرکت» تشکیل می‌دهند. از منظر حقوقی، شرکت به توافق میان دو یا چند شخص (حقیقی یا حقوقی) برای ایجاد سرمایه مشترک و اجرای فعالیتی خاص گفته میشود که معمولاً با هدف کسب سود انجام می‌گیرد.
اگرچه برخی شرکتها با نیت سودآوری تاسیس می‌شوند، اما همه‌ی شرکتها الزماً تجاری محسوب نمی‌شوند. شرکت‌هایی که برای انجام امور غیرتجاری مانند فعالیت‌های علمی، آموزشی یا خدمات اجتماعی تشکیل می‌گردند، در زمره شرکت‌های مدنی یا غیرتجاری قرار می‌گیرند و مشمول قوانین خاص خود هستند و در برخی موارد ممکن است از معافیت مالیاتی برخوردار شوند.
طبقه‌بندی شرکت‌های تجاری در قانون ایران
قانون تجارت ایران در ماده 20، به‌صورت دقیق به طبقه‌بندی شرکت‌های تجاری پرداخته است. بر اساس این ماده، شرکت‌هایی که به‌صورت رسمی و با اهداف اقتصادی تشکیل می‌شوند، به هفت دسته کلی تقسیم می‌گردند و فرایند ثبت شرکت در رشت و سایر شهرها نیز بر همین مبنا انجام میشود:
- شرکت سهامی
شرکت‌هایی که سرمایه آنها به سهام تقسیم شده و مسئولیت هر شریک به میزان سهام او محدود است. این شرکتها می‌توانند از نوع «عام» یا «خاص» باشند. - شرکت با مسئولیت محدود
مشارکتی میان دو یا چند نفر که مسئولیت شرکا فقط به اندازه سرمایهگذاری آنها در شرکت است، نه بیشتر. - شرکت تضامنی
نوعی شرکت با مسئولیت سنگین برای شرکا؛ چرا که هر شریک در برابر بدهی‌های شرکت، حتی بیش از سرمایه خود، مسئول است. - شرکت نسبی
در این قالب، مسئولیت شرکا متناسب با سهم‌الشرکه آنها تعیین میشود. ساختاری ساده‌تر از شرکت تضامنی دارد ولی همچنان در میان شرکا اعتماد بالایی می‌طلبد. - شرکت مختلط سهامی
ترکیبی از شرکای سهام‌دار و شرکای دارای مسئولیت تضامنی؛ مناسب برای پروژه‌هایی که به جذب سرمایه و مدیریت حرفه‌ای نیاز دارند. - شرکت مختلط غیرسهامی
ترکیبی دیگر، با حضور دو دسته شریک: گروهی با مسئولیت محدود و گروهی با مسئولیت کامل. این نوع شرکتها بیشتر در فعالیت‌های خانوادگی یا شراکت‌های خاص کاربرد دارند. - شرکت تعاونی تولید و مصرف
مبتنی بر ارزش‌های همکاری و عدالت اقتصادی؛ این شرکتها با هدف بهبود شرایط تولید یا تامین نیازهای اعضا شکل می‌گیرند، نه صرفاً برای کسب سود شخصی.
مالیات موسسات غیرتجاری
طبق ماده 105«جمع درآمد شرکتها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل میشود،پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های مقرر،به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای هستند،مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (25%) خواهند بود.» طبق این ماده، تمامی اشخاص حقوقی از جمله موسسات (اعم از تجاری یا غیرتجاری) در صورتی که درآمد انتفاعی داشته باشند، مشمول مالیات 25 درصدی خواهند بود. تفاوتی ندارد که منبع درآمد در داخل کشور باشد یا خارج از کشور؛ در هر دو حالت، درآمد مشمول مالیات است، مگر اینکه طبق قانون معافیت خاصی شامل حال آن شود.
به همین دلیل، استفاده از خدمات مالی و مالیاتی در رشت و سایر شهرها برای تنظیم اظهارنامه‌های مالیاتی، محاسبه دقیق درآمد مشمول مالیات و بهره‌مندی از معافیت‌های قانونی اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند ریسک جریمه‌ها و مشکلات مالیاتی را به حداقل برساند.
طبق تبصره 1 ماده 105 «در مورد اشخاص حقوقی غیرتجاری که به منظور تقسیم سود تاسیس نشده‌اند، در صورتی که دارای فعالیت انتفاعی باشند،از ماخذ کل درآمد مشمول مالیات فعالیت انتفاعی آنها،مالیات به نرخ مقرر در این ماده وصول میشود.» در این تبصره به‌صراحت آمده که موسسات غیرتجاری، اگرچه با هدف تقسیم سود تشکیل نشده‌اند (مانند انجمن‌های علمی، خیریه‌ها، موسسات فرهنگی و آموزشی) اما اگر فعالیت انتفاعی انجام دهند مثل اجاره دادن ملک، فروش خدمات، یا برگزاری کلاس‌های درآمدزا، آن فعالیت مشمول مالیات خواهد بود.
طبق تبصره 2 ماده 105 «اشخاص حقوقی خارجی و موسسات مقیم خارج از ایران به استثنای مشمولان تبصره (5) ماده (109) و ماده (113) این قانون از ماخذ کل درآمد مشمول مالیاتی که از بهره‌برداری سرمایه در ایران
یا از فعالیت‌هایی که مستقیماً یا به‌واسطه نمایندگی از قبیل شعبه، نماینده، کارگزار و امثال آن در ایران انجام می‌دهند،یا از واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود،انتقال دانش فنی، دادن تعلیمات، کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی از ایران تحصیل می‌کنند،به نرخ مذکور در این ماده مشمول مالیات خواهند بود.نمایندگان اشخاص و موسسات مذکور در ایران نسبت به درآمدهایی که به هر عنوان به حساب خود تحصیل می‌کنند
طبق مقررات مربوط به این قانون مشمول مالیات هستند.» این تبصره ناظر بر فعالیت‌های موسسات و شرکت‌های خارجی (اعم از تجاری یا غیرتجاری) است که در ایران فعالیت می‌کنند. اگر این موسسات از طریق شعبه، نماینده، یا کارگزار در ایران درآمد کسب کنند (مانند واگذاری دانش فنی یا خدمات تخصصی)،
این درآمد مشمول همان نرخ مالیاتی 25 درصد خواهد بود.
مالیات شرکتها
تعیین میزان مالیات شرکتها بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌ها و ابزارهای مالیاتی صورت می‌گیرد. این وظیفه به‌عهده سازمان امور مالیاتی کشور است که با بهره‌گیری از ابزارهایی همچون صورتحساب‌های الکترونیکی، اظهارنامه‌های مالیاتی و سایر اسناد رسمی مالی، میزان مالیات اشخاص حقوقی را محاسبه و مطالبه می‌نماید.
کلیه شرکتها موظف‌اند هر ساله اظهارنامه مالیاتی خود را تکمیل کرده و در موعد مقرر به اداره امور مالیاتی ارسال کنند. در این اظهارنامه، اطلاعاتی همچون مشخصات صاحبان شرکت، اعضای هیئت‌مدیره، نوع و موضوع فعالیت و میزان درآمد سالانه ثبت میشود. سازمان امور مالیاتی نیز با استناد به همین اطلاعات و بررسی مدارک مرتبط، میزان مالیات متعلق به شرکت را محاسبه می‌کند.
نکته قابل توجه اینکه برخی شرکت‌های خدماتی، تا سقف معینی از درآمد مشمول مالیات نمی‌شوند. در واقع، اگر درآمد سالانه این شرکتها از حد مشخصی پایین‌تر باشد، از پرداخت مالیات معاف هستند؛ اما در صورت عبور از این حد، ملزم به پرداخت مالیات خواهند بود. همچنین، نوع خدمات ارائه‌شده نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در نحوه محاسبه مالیات این دسته از شرکتها دارد.
در این میان، آگاهی از تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد اهمیت زیادی دارد؛ چرا که مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است که از مصرف‌کننده نهایی اخذ میشود و شرکتها صرفاً وظیفه وصول و واریز آن به حساب دولت را دارند، اما مالیات بر درآمد مستقیماً بر سود یا درآمد سالانه شرکت تعلق می‌گیرد و باید از محل منابع مالی شرکت پرداخت شود.
به‌طور کلی، مطابق ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم، نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (از جمله شرکتها) معادل 25 درصد از درآمد سالانه آنها است.
البته، تمامی شرکتها مشمول این نرخ ثابت نیستند؛ برخی شرکتها بسته به نوع فعالیت، محل ثبت، حوزه اشتغال‌زایی، نوع سرمایهگذاری و یا ماهیت غیرانتفاعی خود، ممکن است از معافیت‌ها یا مشوق‌های مالیاتی برخوردار شوند
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی تفاوت‌های ساختاری و مالیاتی میان موسسات و شرکتها پرداختیم. موسسات معمولاً با اهداف غیرتجاری مانند فعالیت‌های علمی، فرهنگی یا خدماتی شکل می‌گیرند، در حالی که شرکتها غالباً با نیت کسب سود و فعالیت اقتصادی تاسیس می‌شوند.
با این حال، در نظام مالیاتی ایران، مبنای اخذ مالیات، نوع فعالیت (انتفاعی یا غیرانتفاعی) است، نه صرفاً نوع شخصیت حقوقی. بنابراین، هم شرکتها و هم موسسات در صورت داشتن درآمد انتفاعی مشمول نرخ 25 درصد مالیات بر درآمد می‌شوند. از سوی دیگر، برخی فعالیت‌ها یا نهادها بسته به نوع خدمات، سطح درآمد، یا مأموریت‌های غیرانتفاعی، می‌توانند از معافیت‌ها یا مشوق‌های مالیاتی بهره‌مند شوند.
در نتیجه، در انتخاب نوع شخصیت حقوقی و برنامه‌ریزی مالیاتی، باید هم به اهداف فعالیت و هم به تبعات مالیاتی آن توجه دقیقی داشت. این شناخت، به بهینه‌سازی ساختار حقوقی و کاهش ریسک‌های مالیاتی کمک شایانی می‌کند.
